Yüzü aşkın bayan ve LGBTİ+ örgütü, Anayasa değişikliği teklifinin Anayasa’nın eşitlik ve laiklik prensiplerine ters olduğu gerekçesiyle teklifi reddettiklerini açıklayarak muhalefet partilerini teklife “hayır” demeye çağırdı.
CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun başörtüsüne yasal garanti çıkışının ardından Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) tarafından hazırlanan teklif, geçen ay Meclis’e sunulmuştu. Teklifte Anayasa’nın din ve vicdan hürriyetini düzenleyen 24. unsuru ile aile ve çocuğun korunmasına ait 41. hususunda değişiklik öngörülüyor.
Anayasa teklifinde 24. unsura “temel hak ve hürriyetlerin kullanılması ile kamu yahut özel kesim tarafından sunulan mal ve hizmetlerden yararlanılmasının, hiçbir bayanın başının örtülü yahut açık olması koşuluna bağlanamayacağı” ile “hiçbir bayanın dini inancı sebebiyle başını örtmesi ve tercih ettiği kıyafetinden ötürü eğitim ve tahsil, çalışma, seçme, seçilme, siyasi faaliyette bulunma, kamu hizmetlerine girme ile başka rastgele bir temel hak ve hürriyeti kullanmaktan ya da kamu yahut özel kesim tarafından sunulan mal ve hizmetlerden yararlanmaktan hiçbir surette mahrum bırakılamayacağı ve bu nedenle kınanamayacağı, suçlanamayacağı ve rastgele bir ayrımcılığa tabi tutulamayacağı” kararlarının, 41. maddeye ise “Evlilik birliği, fakat bayan ile erkeğin evlenmesiyle kurulabilir” sözünün eklenmesi öngörülüyor.
Teklifin kabulü için 400 milletvekilinin takviyesi kural.
“Evrensel insan hakları normlarına aykırı”
Aralarında Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı, Bayanlarla Dayanışma Vakfı, Bayanın İnsan Hakları–Yeni Tahliller Derneği, Havle Bayan Derneği, Kaos GL üzere örgütlerin olduğu 171 bayan ve LGBTİ+ örgütü tarafından yapılan basın açıklamasında, 24. hususta yapılmak istenen değişikliğin din ve vicdan hürriyeti açısından hak alanını genişletici değil, tam aksine daraltıcı olduğu savunuldu.
Başörtüsü hakkında eklenmesi öngörülen kararlar için de “Türkiye’nin gerek anayasası gerekse taraf olduğu memleketler arası insan hakları mukaveleleri doğrultusunda kimseye din ve inanç temelli ayrımcılık yapmama unsuru ile halihazırda zati yükümlü olduğu” belirtildi. Düzenlemeyle bayanlar ortasında “başı açık-başı örtülü” ayrımı yapılmasının tehlikeli ve ayrımcı olduğu tabir edilen ortak açıklamada, “Yalnızca bayanların başörtüsünün referans alınması bayan vücudu üzerinden son derece dar, ayrımcı ve laiklik unsuru ile çelişir bir halde kılık kıyafete ait devlet müdahalesinin önünü açmaktadır” denildi.
Hak savunucularına nazaran teklif, üniversal insan hakları normlarına muhalif olmakla bir arada Anayasa imal tekniği ve kamuoyunun gündemine getiriliş biçimi nedeniyle de kabul edilemez nitelikte.
“Özneleriyle ve kapsayıcı bir biçimde çözülmesi öncelik olmalı”
Kadın ve LGBTİ+ örgütleri, muhalefet partilerine değişikliğe “hayır” demeleri için çağrıda bulunuyor. DW Türkçe’ye konuşan Müslüman feminist Havle Bayan Derneği’nden Rümeysa Çamdereli, başörtüsü probleminin tahlile gereksinimi olan bir problem olduğunu fakat bu tahlilin antidemokratik yollarla değil, tüm hak ve özgürlüklerin teminat altına alınmasıyla mümkün olacağını vurguluyor:
“Biz Müslüman feminist bir derneğiz. Bir kısmımız başörtülü, bir kısmımız başörtüsü yasaklarının ağır sonuçlarını gündelik hayatında deneyimledi. Tekrar bir kısmımız hâlâ gündelik hayatında başörtülü olduğu ya da evvelden başörtülü olduğu ya da başörtülü olmadığı için ayrımcılığa uğruyor. Bizlerin ve deneyimlerimizin bu süreçte her türlü siyasi odağın gereci haline gelmesi şanssız.”
Çamdereli, başörtüsünün kamu kurum ve kuruluşlarında yasaklandığı periyotta de yasağın maddelere dayandırılmadığını hatırlatıyor:
“Ülkede bir şeylerin öznelerine karşın değil, özneleriyle ve kapsayıcı bir biçimde çözülmesi öncelik olmalı.”
“LGBTİ+’lara yönelik nefret ve şiddeti legalleştirme çabası”
Kadının İnsan Hakları-Yeni Tahliller Derneği’nden İrem Gerkuş, Anayasa değişikliği teklifine ayrımcılığı yasallaştırdığı için “hayır” dediklerini lisana getiriyor. Demokratik ve insan hakları temelli bir Anayasa’nın fakat toplumsal mutabakatla mümkün olabileceğine lakin teklifin hiçbir bayan, LGBTİ+ veya insan hakları örgütünün görüşüne başvurulmadan hazırlandığına dikkati çekiyor:
“İstanbul Sözleşmesi’nden hukuksuz bir biçimde çekilen, bayanların yoksulluk nafakasını kısıtlamaya çalışan, ‘erken evlilik’ ismi altında çocuk istismarının yıllardır önünü açmaya çalışan, bayanları giysilerinden ve fikirlerinden dolayı cezalandıran, LGBTİ+’lara karşı nefret siyaseti yürüten iktidarın önerdiği teklifini reddediyoruz.”
41. unsur için önerilen değişikliğin münasebetinde, “Türk toplumunun temeli olan aile yapısını korumak ve aileye yönelik her türlü tehlike, tehdit, hücum, çürüme ve sapkınlığa karşı önlem almak devletin asli görevidir” deniliyor.
İrem Gerkuş, teklifte yer alan bu değişiklik için “İktidarın yıllardır körüklediği ve sürdürdüğü LGBTİ+’lara yönelik nefret ve şiddeti yasallaştırma uğraşı olduğunu görüyoruz” değerlendirmesini yapıyor.
“Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması demokrasinin temel”
İrem Gerkuş’a nazaran, İstanbul Mukavelesi’ni tekrar imzalama ve mukavele doğrultusunda siyaset yapma vaadi olan, tüzüğünde ayrımcılıkla uğraş ve cinsiyet eşitliğini sağlama emellerine yer veren tüm muhalefet partilerinin teklife itiraz etmesi gerekiyor:
“Demokrasiyi yine inşa etme tarafında vaadi olan her parti, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasının da demokrasinin temeli olduğunu unutmamalı. Muhalefet partileri bayanların ve LGBTİ+’ların insan haklarını müdafaaya talipse bu eşitliğe muhalif ve ayrımcı Anayasa teklifine hayır demeli.”
Rümeysa Çamdereli, Anayasa ile ilgili yapılabilecek rastgele bir değişiklik için gerekli demokratik ortam olmadığı, kararın tek merkezden ve zoraki bir biçimde alınmaya çalıştığı için “evet” denmemesi gerektiğini söylüyor:
“Toplumun bir bölümünü kriminalize eden bir paket içerisinde özgürlük ismi altında kapsayıcı olmanın yanından bile geçmeyen bir unsurun Anayasa’ya giremeyeceğini ‘bildikleri’ için evet dememeli.”
AKP’nin Anayasa değişikliği teklifine bakışı
AKP Küme Başkanvekili Hasret Varlıklı, 9 Aralık’ta Meclis’te düzenlediği basın toplantısıyla birkaç aydır çalışmaları devam eden anayasa değişikliği teklifinin detaylarını ve partisinin hususa bakışını aktarmıştı.
Başörtü düzenlemesi ile “sadece kapalı bayanların değil başı açık bayanların da özgürlüğünü teminat altına almayı” amaçladıklarını söyleyen Güçlü, tartışmalı aile düzenlemesine dair ise “Aile dünyada her geçen gün değeri artan bir kurum. Bu nedenle evlilik birliğinin bir bayan ve erkek ortasında olan hukuksal bir kuruluş olduğunu anayasaya koyuyoruz. Ben buna Meclis’te karşı çıkacak bir vekil olacağını düşünmüyorum. Zira hala aile birliğine dair farklı yorumlar ve suistimaller var” açıklamasını yapmıştı.