Tuşba ilçesi Alaköy Mahallesi’ndeki Garibin Zirve’de haziranda kaçak hafriyat yapan bir küme, Urartulara ilişkin 2 bin 700 yıllık yapıyı ortaya çıkardı. Van Müzesi’ne gelen ihbar üzerine bölge, birinci etapta jandarma takımları tarafından müdafaaya alındı.
KORİDORLARLA BİRBİRİNE BAĞLANMIŞ…
Daha sonra da Kültür ve Turizm Vilayet Müdürü Erol Uslu, Van Müze Müdürü Fatih Arap, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Işıklı ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı İstanbul Onarım ve Konservasyon Merkez Bölge Laboratuvarı’ndan 6 kişilik uzman takım, bölgede inceleme başlattı.
Ekipler, çalışmalarda yerin 6-7 metre derinliğinde, farklı uzunluklarda, koridorlarla birbirine bağlanmış, büyük bir yapı kümesiyle karşılaştı. Urartu periyoduna ilişkin olduğu belirlenen yapının duvarların bir kısmında ise insan ve hayvan figürleri ile çeşitli bezemeler olduğu görüldü.
Yaklaşık 3 ay kaçak hafriyat yapılan bölgede Kültür ve Turizm Bakanlığı izniyle Van Müzesi başkanlığında ve Prof. Dr. Işıklı’nın bilimsel danışmanlığında kurtarma kazısına başlandı. Yaklaşık 2 ay bölgede çalışma yapan Işıklı ve takımı bu yıl ki çalışmaları sonlandırdı.
‘ÇOK BÜYÜK HEYECANA KAPILDIK’
Çalışmalarla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Işıklı, “Kaçak hafriyat sonrası gelip gördüğümüzde güney zirvenin yamacından 16 metrelik bir tünel açılmış ve orda kaçak hafriyatlar sırasında Urartu kültüründe varlığından haberdar olduğumuz ancak arkeolojik olarak elimize geçmeyen bir buluntu kümesiyle karşılaştık. Bunlar duvar fotoğrafları. Biliyorsunuz duvar fotoğrafları çok nazik ve sıkıntı korunan buluntu kümesi. Ne yazık ki günümüze kadar düzgün bir halde gelmiyor. Birkaç örneği var. Erzincan Altıntepe’de birkaç modül bulabildik. Bir de Urartu ülkesinin sonları içerisinde kalan Ermenistan’da bir kentte de bu halde duvar fotoğrafları ele geçti. Ancak onların Urartu’dan sonra da olabileceği tartışılıyor. Bu fotoğraflar kesimler halinde ele geçti lakin burada kaçak hafriyat sırasında ortaya çıkan fotoğrafları gördüğümüzde çok büyük heyecana kapıldık. Zira nitekim inanılmaz hoşlukta çok uygun korunmuş, duvarlarda olduğu üzere duran resimler bizi karşıladı” dedi.
‘HAVAYLA TEMASINI KESTİK’
Garibin Zirve’ye 3 kilometre uzaklıktaki Urartuların son kalesi Ayanis’te 35 yıldır hafriyat çalışmaları yürüttüklerini, kalenin Urartu’dan günümüze kalmış ve çok uygun korunmuş kalelerden bir tanesi olduğunu belirten Prof. Dr. Işıklı, mimarisinin de çok ihtişamlı olduğunu aktardı.
Aynı ihtişamı duvarlardaki fotoğraflarda göremediklerini lisana getiren Prof. Dr. Işıklı, sözlerine şöyle devam etti:
“Ama Garibin Zirve’de büyük bir talih ve çok güzel korunmuş. Buluntu kümesi olan ihtişamlı bir mimarinin bir modülü olan duvar fotoğraflarını görünce, bölgeyi nasıl koruyacağız ve kültür varlığı olarak hem bölge hem dünya hem de ülke kültür turizmine nasıl kazandırabiliriz diye düşündük. Uzmanlardan görüş aldık. Bakanlığımız bu bahiste bize takviye sağladı. Ve çabucak İstanbul’daki bölge laboratuvarından ortalarında duvar fotoğraf uzmanları, kimyager, restoratörlerin de bulunduğu 6 kişilik uzman bir takım geldi.
Bir hafta burada çalıştılar. Ve dar tünelden girerek duvar fotoğrafları üzerinde incelemeler yaptılar. Bize bir rapor hazırladılar ve bu rapor doğrultusunda hafriyat stratejimizi geliştirdik. Tünelin çabucak ağzına bir müdafaa emelli süreksiz bir yapı inşa etmek zorunda kaldık. Zira oranın havayla temasını kesmemiz çok kıymetliymiş. Havayla temasını kestik lakin orada hiçbir hafriyat yapmadık. Zira oranın hafriyatın başlaması için çok güzel korunaklı bir üst yapıya gereksinimimiz var. Ondan sonra kazıyı sürdüreceğiz.”
‘HAYATA GEÇERSE BÖLGENİN EN KIYMETLİ TURİZM DESTİNASYONU OLACAK’
Tepenin kalan kısımlarında mimariyi bulmaya yönelik hafriyatları yürüttüklerini anlatan Prof. Dr. Işıklı, “Biz onun dışında zirvenin kalan kısımlarında nasıl bir yapı kümesiyle karşı karşıyayız? Ne bulacağız burada? Ne çıkacak karşımıza? Onu anlamak için, 16 açmada, mimariyi bulmaya yönelik hafriyatları sürdürdük. O alanı şu an muhafaza altına aldık. Oraya kapsamlı bir proje geliştirdikten sonra yapabileceğiz. Zira orası şayet istediğimiz halde gündeme geçirilirse bu bölgedeki en değerli turizm destinasyonu olacak. Batıda bu halde bir sürü kent var. İtalya’da Pompei, Efes’te yamaç konutları, orada biliyorsunuz duvar fotoğrafları çok âlâ korundu. Çok özel bir müdafaa alanlarının içerisinde ve harikulade bir turist çekiyor. Biz de tahminen de doğuda, Van’da bu biçimde bir tabiat fotoğraflarıyla korunmuş, buranın Pompei’sini, Efes yamaç meskenlerini hayata geçirebiliriz. Zira içeride bizi nasıl bir fotoğraf yahut duvar fotoğraflarını beklediğini, nasıl bir mimarın beklediğini bilmiyoruz” diye konuştu.
‘BU KADAR ÂLÂ KORUNMUŞUNU DAHA EVVEL GÖRMEMİŞTİK’
Urartu arkeolojisine ilişkin birçok araştırma ve çalışma yürüttüğünü belirten Prof. Dr. Işıklı, böyle bir buluntu kümesinin kendisini çok heyecanlandırdığını söyleyerek, şu sözleri kullandı:
“Beni çok heyecanlandırdı. Bütün arkeoloji topluluğunu, ülkedeki arkeologları çok heyecanlandırdı. Zira bu kadar düzgün korunmuşunu daha evvel hiçbir yerde görmemiştik. Muhtemelen daha evvel kaçak hafriyata maruz kalmamış olması diye düşünüyoruz lakin ne yazık ki yeniden bir kaçak hafriyat sonucu gündeme geldi. Tabi kaçak hafriyatta yapılara ve kısmen duvar fotoğraflarına de ziyan verilmiş kısmen. Açılır açılmaz restoratörler bozulma sürecinin başladığını söylediler bize. Bozulma süreci gündeme gelince alışılmış ki ister istemez etkilendi. Hafriyat alanında çok güzel korunmuş kerpiç mimari ve bu kerpiç mimarinin içerisinde kümeler halinde Urartu’nun kırmızı astarlı seramikleri çıktı. Bunlardan bir küme çanak çömlek ele geçti. Bunları restoratörlerimiz üzerinde çalıştı ve tekrar bütünlediler. Müzemize teslim edeceğiz. O formda güçlü eserler ele geçti. Mimariye daha çok enteresan bulgularımız var. Merdivenler bulduk. Onun dışında bazalttan yapılmış temeller bulduk. Olağan bunlar şimdi büyük bir yapbozun küçük kesimleri. Hepsini anlayabilmek ve yorumlayabilmek için geniş bir alanda çalışmamız lazım.”
Van Müze Müdürü Fatih Arap, kaçak hafriyat sonrası temmuz ayında Müze Müdürlüğü’nün başkanlığında kurtarma hafriyatı başlattıklarını tabir etti. Hafriyat çalışmalarını bu yıl tamamladıklarını belirten Arap, “Üzerini kapatacağız. Önümüzdeki yıl tekrardan birebir noktada bıraktığımız yerde hafriyata devam edeceğiz. Bu alanın ortaya çıkarılmasından sonra turizme kazandırılması için çalışmalar başlatılacaktır” dedi.